Wanneer de ‘bloedfabriek’ in het beenmerg niet goed werkt, wordt die vervangen met stamcellen van een donor. Het DNA van getransplanteerde stamcellen kan instabiel zijn – maar het precieze effect van stamceltransplantatie op het DNA was nog niet bekend.
Veiligheid van beenmergtransplantaties
Onderzoekers in de Van Boxtel groep in het Prinses Máxima Centrum onderzochten het volledige DNA van bloedstamcellen bij 9 patiënten die een stamceltransplantatie hadden ondergaan. Ze vergeleken de hoeveelheid veranderingen in het DNA van deze cellen met die in bloedstamcellen van gezonde donoren.
Ze ontdekten dat het grootste deel van de getransplanteerde bloedstamcellen géén hoger aantal mutaties bevatte dan die van gezonde donoren. Dat is belangrijk bewijs voor de veiligheid van stamceltransplantaties.
Het onderzoek is vandaag (dinsdag) gepubliceerd in het vakblad Cell Stem Cell, en werd onder andere gefinancierd door NWO en de European Research Council.
Onbekend ‘litteken’ in het DNA
In hun studie vonden de onderzoekers tegelijkertijd ook aanwijzingen dat een anti-virus medicijn wél DNA-veranderingen zou kunnen veroorzaken. In uitzonderlijke gevallen kan het zelfs zijn dat het medicijn bijdraagt aan de ontwikkeling van kanker. Daarvoor is nu meer onderzoek nodig.
Bij een klein aantal patiënten stuitte het team van Van Boxtel, ook verbonden aan het Oncode Institute, een bepaald ‘litteken’ in het DNA, wat ze nog niet eerder gezien hadden. De wetenschappers keken daarna naar gegevens van 3.000 patiënten met uitgezaaide kanker of bloedziekten. Hierbij ontdekten ze nog 9 patiënten met dit DNA-litteken.
Het viel de onderzoekers op dat al deze patiënten behandeld waren met het medicijn ganciclovir. Dit is een middel dat gebruikt wordt om ernstige infecties met virussen te behandelen in mensen met een sterk verzwakt afweersysteem, zoals kinderen met leukemie die een stamceltransplantatie hebben ondergaan.
Mutaties in kankergenen
Door bloedstamcellen in het laboratorium bloot te stellen aan verschillende anti-virus medicijnen, zagen de onderzoekers dat ganciclovir het gevonden litteken in het DNA kon veroorzaken. Het medicijn leidde ook tot veranderingen in genen waarvan bekend is dat ze tot kanker kunnen leiden.
Ter vergelijking testte het team een ander anti-virus medicijn, foscarnet. Bij tests op cellen in het lab zorgde dit middel niet voor extra DNA-veranderingen en het DNA-litteken. Foscarnet wordt net als ganciclovir gebruikt om virusinfecties na stamceltransplantatie te behandelen. Het wordt echter door de meeste patiënten niet langdurig verdragen, vanwege bijwerkingen op de nieren.
Verder onderzoek bij grotere aantallen patiënten en op langere termijn is nodig om het effect van ganciclovir op het DNA beter te begrijpen.
Dr. Ruben van Boxtel, hoofdonderzoeker in het Prinses Máxima Centrum en leider van de studie, zegt:
‘Dankzij nieuwe technieken om het volledige erfelijke materiaal van tumoren uit te pluizen hebben we sterk bewijs gevonden voor de veiligheid van stamceltransplantaties.
‘We zagen ook dat een anti-virus medicijn een litteken in het DNA van de donorstamcellen achterlaat. Het is nu nog onduidelijk wat het effect van het litteken precies is. Op welke manier deze DNA-veranderingen tot kanker kunnen leiden, en hoe sterk dat effect is, moet nog worden uitgezocht.
‘Er zijn op dit moment meer dan 30 van dit soort anti-virus medicijnen op de markt, die gebruikt worden om infecties met verschillende virussen te bestrijden. Onze nieuwe studie onderstreept de noodzaak om te onderzoeken welke van deze middelen wel of niet schadelijk zijn voor het DNA van onze cellen.’
Dr. Mirjam Belderbos, kinderoncoloog en hoofdonderzoeker in het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie, en mede-auteur van de studie, zegt:
‘Het is geruststellend dat we nu weten dat stamceltransplantatie, een behandeling voor kinderen en volwassenen met leukemie en andere bloedziektes, meestal geen littekens achterlaat in het DNA van de getransplanteerde stamcellen.
‘Dankzij dit onderzoek weten we nu dat behandeling met ganciclovir na stamceltransplantatie mogelijk lange termijn bijwerkingen kan hebben in sommige patiënten. Het is belangrijk om verder uit te zoeken hoe vaak ganciclovir leidt tot DNA-veranderingen, en bij welke patiënten.
‘Virusinfecties na een stamceltransplantatie kunnen ernstig verlopen en zijn soms levensbedreigend. Op dit moment is er nog geen goed alternatief voor ganciclovir. We houden ontwikkelingen op het gebied van nieuwe medicijnen goed in de gaten.’
Bekijk de Vraag & Antwoord pagina voor meer informatie over ganciclovir.