Leendert Looijenga is aan de Rijksuniversiteit Groningen opgeleid tot medisch celbioloog. Tijdens zijn afstudeerstage analyseerde hij het DNA van kiemceltumorweefsel na chemotherapie. Daar begon zijn interesse in de combinatie van ontwikkelingsbiologie en het ontstaan van kanker. Kiemcellen zijn voorlopers van de geslachtscellen – zaadcellen bij jongens en eicellen bij meisjes. ‘Als de embryonale ontwikkeling van de zaadballen of de eierstokken niet goed gaat, kan er onvruchtbaarheid of een tumor ontstaan. Vandaar de combinatie kiemceltumoren en vruchtbaarheid in mijn hoogleraarschap,’ legt Looijenga uit. ‘Die onderwerpen zijn eigenlijk twee zijden van dezelfde medaille.’
Optimale behandeling
Kiemceltumoren zijn relatief zeldzaam, de ziekte wordt bij zo’n 15 kinderen per jaar vastgesteld. Kiemceltumoren kunnen in de geslachtsorganen voorkomen, of in het hoofd of andere plekken in het lichaam. Ze komen voor op jonge leeftijd, van pasgeborenen tot jongvolwassenen. Bij veel kinderen en jonge mensen is de ziekte goed te behandelen. De huidige behandeling bestaat uit een operatie, mogelijk met bestraling en chemotherapie. ‘Het belangrijkste doel in de zorg en het onderzoek naar kiemceltumoren is het geven van de optimale behandeling,’ vertelt Looijenga. ‘Een kind heeft nog een heel leven voor zich. Dat betekent dat we zowel onder- als overbehandeling willen voorkomen. We moeten genoeg behandeling geven om te zorgen dat de kankercellen doodgaan, en niet ongevoelig worden voor therapie. Maar je wil ook niet overbehandelen; dat kan leiden tot onnodige bijwerkingen en late effecten.’
Na zijn opleiding in Groningen kwam Looijenga via de Universiteit Leiden in Rotterdam terecht. Hij startte een eigen onderzoeksgroep gefocust op kiemceltumoren aan de toenmalige Dr. Daniel den Hoed Kliniek, die uiteindelijk onderdeel werd van het Erasmus MC. In 2005 werd hij daar aangesteld als hoogleraar Translationele patho-oncologie. Als specialist op het gebied van een tumor die bij kinderen en jongvolwassenen voorkomt, startte Looijenga in 2018 als onderzoeksgroepsleider in het Prinses Máxima Centrum dat toen haar deuren opende.
Kiemceltumoren in kaart
‘De huidige behandeling voor kiemceltumoren werkt goed bij 90% van de kinderen en jongvolwassenen. Maar de late effecten van met name platina-chemotherapie, bijvoorbeeld cisplatine, worden nu pas echt duidelijk,’ vertelt Looijenga. ‘Om die te verminderen is het belangrijk om te onderzoeken of we dezelfde overleving kunnen behalen met een minder intensieve behandeling. En voor patiënten bij wie de standaardbehandeling nu niet werkt zijn we op zoek naar andere effectieve therapieën. Met dat doel brengen we de eigenschappen van kiemceltumoren die ongevoelig zijn voor therapie nauwkeurig in kaart. En we ontwikkelen manieren om de gevoeligheid van de tumorcellen voor de behandeling te meten. Zo hopen we uiteindelijk schade aan de vruchtbaarheid te voorkomen. Ook voor kinderen die door de behandeling voor een andere vorm van kanker risico hebben op onvruchtbaarheid.’
Samenwerking tussen lab en kliniek
In zijn onderzoek combineert Looijenga inzichten uit de ontwikkelingsbiologie met de verschillende disciplines uit de (kinder)oncologie. ‘Op basis van onze kennis van de normale ontwikkeling en eigenschappen van kiemcellen hebben we een systeem ontwikkeld om verschillende soorten kiemceltumoren in te delen. Dit wordt steeds meer toegepast in de kliniek. Dat leidt tot betere keuzes rondom de beste behandeling voor kinderen en jongeren met een kiemceltumor.’
Dit soort interactie tussen het laboratorium en de kliniek is essentieel, vindt Looijenga. In zijn hoogleraarschap binnen het UMC Utrecht wil hij daarin een versnellingsslag maken. ‘Op grond van registraties en analyses van weefsel in onze biobank, en op grond van vragen in de kliniek, kunnen we het onderzoek verder vormgeven. Zowel in de samenwerking binnen ons onderzoeksziekenhuis als met het UMC Utrecht. Daarbij is de structuur van het gezamenlijke expertisecentrum voor kiemceltumoren van grote waarde. Samen kunnen we de kennis over kiemceltumoren verzilveren tot toepassingen in de kliniek, om zo de behandeling voor kinderen en jongvolwassenen een stap verder te brengen.’
Prof. dr. Leendert Looijenga is per 15 juli 2023 aangesteld als hoogleraar Translationele kiemceloncologie en vruchtbaarheid aan de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoek is een samenwerking tussen het Prinses Máxima Centrum en de speerpunten Cancer en Child Health van het UMC Utrecht. De oratie van prof. Looijenga zal op een later moment plaatsvinden.